مکتب شیراز دوم

 

در نیمه اول سده نهم هجری قمری و در دوران حکمرانی نوادگان تیمور، اسکندر سلطان (817-812 ه.ق.) و بعد از او ابراهیم سلطان (837-812 ه.ق.) در فارس، پایه و مایه تجدید حیات مکتب نقاشی شیراز در نیمه دوم همان سده مجددا فراهم گردید.

این دو امیرزاده پس از فوت تیمور و شروع حکمرانی شاهرخ در هرات، یکی پس از دیگری حکومت فارس یافتند و هر دو نیز از حامیان و مشوقان هنرمندان و نویسندگان زمان خود به شمار می آمدند.

خوشبختانه آنها هم، چون بسیاری از دیگر بازماندگان تیمور، مجذوب فرهنگ و هنر ایرانیان شده و در آن مستحیل شدند و خود نیز از ذوق و هنر، مایه هایی داشتند. به همین دلیل در دربار آنها، نگارگری و کتاب آرایی جایگاهی با اهمیت یافت. نگاره های یکی از مهمترین نسخه هایی که برای اسکندرسلطان به تاریخ 813 هجری قمری ساخته شد به نام جنگ اسکندرسلطان و نیز نقاشی های شاهنامه ای که پس از او برای ابراهیم سلطان فرزند شاهرخ تهیه شد، قابل توجه ترین آثار نگارگری مکتب شیراز در نیمه اول سده نهم به شمار می آیند.

از آنجا که برخی از هنرمندان دربار این دو حاکم، از سمرقند و هرات به شیراز آمده بودند و تجارب خود را با تحولات بومی نقاشی شیراز درآمیختند، نقاشی نیمه اول سده نهم در این شهر نسبت به گذشته پختگی بیشتری را نشان می دهد. در آثار این دوره، ترکیب بندی های متقارن دقیق تر و مناظر پالوده تر و کتیبه های ابیات، ارتباط محکم تری را با سایر اجزای نقاشی پیدا کرده اند. ضمن اینکه، رنگ های روشن تر و استفاده از نقوش تزئینی و طراحی ماهرانه تر پیکرها و قلم گیری ظریف صخره ها، لطافت بیشتری به نقاشی ها داده اند.

بهترین نگاره هایی که ویژگی های نقاشی مکتب شیراز را در اوج خود در نیمه دوم سده نهم هجری قمری نشان می دهند، نقاشی های نسخه ای از خاوران نامه به تاریخ 882 هجری قمری هستند و بخش عمده این نسخه خوشبختانه در موزه کاخ گلستان تهران نگهداری می شود.

خاوران نامه، حماسه منظومی است که آن را ابن حسام خوسفی (فوت 875 ه.ق.) در سال 830 ه.ق. سروده و به پایان آورده است و در شرح جنگ های علی (ع) و سرداران وی است. از آنجا که برخی ماجراهای این کتاب، ساخته تخیل شاعرانه است و جنبه خیالی دارد، فرصتی مغتنم را برای هنرنمایی نقاش یا نقاشان آن فراهم آورده تا در طی حدود ده سال، از 882 تا 892 هجری قمری، تصاویر این نسخه را قلمی سازند.

نقاشی های خاوران نامه از نظر رنگ آمیزی، غنایی خاص دارند. ترکیب بندی ها، همپنان که ویژگی مکتب شیراز است، از راحتی و تقارن برخوردارند. ابرهای تزئینی با دنباله کوچک، پس زمینه طلایی با نقوش گیاهی و طرز ترسیم پیکرها، شکوفایی مکتب نگارگری اواخر سده نهم در شیراز را به نمایش می گذارند. برخی آثار این نسخه امضاء فرهاد نقاش شیرازی را دارند، اما آنگونه که از نگاره ها پیداست، نقاشان دیگری در مصورکردن این نسخه با فرهاد همکار بوده اند.

 

منابع:

1. کتاب “شاهکارهای نگارگری ایران”، سیر تحول نگارگری ایران، عبدالمجید حسینی راد

Visits: 1