مکتب بغداد (عباسی)
پیشینه تاریخی نگارگری ایرانی به دوره های پیش از شروع تمدن اسلامی در ایران باز می گردد. از سده سوم هجری قمری، به تدریج با شکل گیری حکومت های محلی ایرانی تبار و نفوذ کارگزاران مقتدر ایرانی در دربار عباسیان، سنن فرهنگی و هنری ایرانیان، که طی چند رده دچار رکود شده بود، حیات مجدد خود را براساس بینش و اعتقادات اسلامی آغاز کرد، زیرا هنر ماقبل دوران اسلامی ایران که براساس حکومت کهن ایرانی شکل گرفته بود، قابلیت آن را را داشت که در کنار تفکر وحدانی اسلام پالایش یابد.
نگارگران ایرانی نیز با سیراب شدن از چشمه تفکر و عرفان اسلامی، آثار خود را آینه جلوه حسن و جمال الهی ساختند. از آن روزگار تا زمان برافتادن حکومت عباسیان در بغداد در اواخر سده ششم هجری قمری آثار متعددی به صورت نقاشی دیواری در اماکن و کاخ ها، کتاب آرایی و نقاشی روی ظروف به دست نگارگران ایرانی به وجود آمد که متاسفانه بخش قابل توجهی از آنها از میان رفته است.
در طول سده های هفتم و هشتم هجری قمری، سرزمین ایران سه بار مورد هجوم کسترده، اشعالگرانه و ویران کننده مغولان قرار گرفت. حمله چنگیز در سال 615 هجری قمری آغاز و تا سال 619 هجری قمری به طول انجامید. به سال 654 هجری قمری، هلاکو به سمرقند و ایران لشکر کشید و سه سال بعد با یورش به بغداد موجب انقراض حکومت عباسیان شد.
سرانجام لشکرکشی های مکرر و توام با کشتار و غارت و چپاول تیمور در اواخر سده هشتم، باعث شد بسیاری از شهرهای بزرگ و آباد ایران، ویران شوند و مردم بسیاری از دم تیغ بگذرند. با ویرانی شهرها و کاخ ها در پی حملات مغول ها، نقاشی های دیواری درون بناها نیز از میان رفتند و هزاران نسخه خطی مصور و غیرمصور در آتش سوزی های کتابخانه ها به مشتی خاکستر تبدیل شدند. با این توصیف، دلیل نادربودن آثار تصویری پیش از دوره مغولان، چه به صورت نسخه های مصور و چه در شکل دیوارنگاره – که از سنن کهن ایرانیان بوده – روشن می شود.
***
بنابراین، مکتب عباسی متاثر از دوران ساسانی و نگارگری مانوی بوده و از نقاشی بیزانس نیز تاثبر پذیرفته است. شاید بتوان به این مکتب اولین مکتب نگارگری جهان اسلام نیز می باشد، به دلیل نقش مصوران عرب، ایرانی و سریانی (منصوب به سوریه)، لقب مکتب جهانی داد که بدلیل تهیه نسخ خطی در بغداد، لقب مکتب بغداد نیز به آن داده شده است. از آثار مهم این دوره میتوان به کلیله و دمنه، مقامات حریری و البیطره اشاره کرد.
منابع:
-
کتاب “شاهکارهای نگارگری ایران”، سیر تحول نگارگری ایران، عبدالمجید حسینی راد
Visits: 1
